Agresja u psów
Psy ze swojej natury są drapieżnikami. Ich przetrwanie zależało od tego, czy uda im się zdobyć pożywienie. Zanim człowiek je udomowił, musiały zadbać o to same. Zadbać – z reguły oznaczało zabić i zjeść. Nie jest to jednak możliwe u osobników, które nie mają w sobie ani odrobiny agresji. Ta nieobca jest przecież u nas ludzi – którzy nie musimy zabijać, aby przeżyć (przynajmniej jest to teoretycznie możliwe). Tymczasem ewolucja tak ukształtowała naszych kudłatych kumpli, że potrafią one wykazać zachowania agresywne w różnych sytuacjach. Dzisiaj tą właśnie agresją zajmiemy się dokładniej.
Definicja agresji
Dlaczego musimy postarać się zdefiniować agresję? Jak już wspomniałem we wstępie, psy są drapieżnikami i aby przeżyć, musiały polować. Czy sam akt polowania wynikał z agresji czy z zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb? A może jedno wiązało się z drugim? Warto się zastanowić, które zachowania psów możemy określić agresywnymi a które z agresją nie mają nic wspólnego. Pomoże nam to w późniejszych rozważaniach nad rozwiązaniem niepożądanych przez nas – ludzi zachowań naszego pupila wynikających z agresji.
Czym więc jest ta agresja u psa? Tu musi przyjść pierwsze rozczarowanie, bo na przestrzeni całego okresu udomowienia psa nie powstała jedna uniwersalna i ostateczna definicja agresji. Owszem, mamy w zapasie kilka takich definicji, ale to tylko pogarsza sprawę, bo nie wiemy, której użyć w odniesieniu do naszych psów. Zobaczmy jednak, co mówią te definicje.
„Agresja jest formą komunikacji, w której agresor stara się zwiększyć dystans społeczny w stosunku do celu ataku” (Alexander, 2004).
„Agresja jest to właściwa dla danego gatunku reakcja grożenia lub ataku w odpowiedzi na jakiś bodziec” (0’Heare, 2001).
„Mając na uwadze kontekst oraz reakcje typowe dla gatunku, agresja jest to zachowanie lub wzory zachowań wykorzystywane w celu rozwiązania konfliktu przez groźby oraz wyzwania, kończące się konfrontacją lub wycofaniem” (Aloff, 2002).
Kiedy czytacie te definicje, prawdopodobnie dostrzegacie, że agresja ma jakiś cel. Nie wynika sama z siebie. Może służyć do zaspokojenia podstawowych potrzeb takich jak jedzenie, a może być użyta w celu uzyskania pewnych korzyści społecznych. Możemy więc stwierdzić, że mamy różne rodzaje agresji. Jaki więc jest podział zachowań agresywnych u naszych psów?
Podział agresji u psów
Jak pisałem wcześniej, agresja u psa może wynikać z zachowań łańcucha łowieckiego, który ma na celu zaspokojenie nieelastycznych, czyli niezbędnych potrzeb psa jakim jest odżywianie. Pies nie może upolować swojej ofiary nie wykazując pewnego rodzaju agresji. Jest to tak zwana agresja nieafektywna. Część naukowców nie uznaje jej jako agresji, ponieważ wynika z naturalnego wzorca zachowań łowieckich. Jednak nie musi być ona zwrócona przeciwko ofierze jakim jest małe stworzenie. Jej obiektem może stać się również człowiek. A to już poważna przesłanka, żeby uznać takie zachowanie jako agresywne.
Przeciwieństwem agresji nieafektywnej jest oczywiście agresja afektywna. W przypadku tej agresji mamy do czynienia z dużym pobudzeniem i silnymi emocjami. Najsilniejszą emocją, którą odczuwa wtedy pies jest poczucie zagrożenia.
Agresję u psów możemy też podzielić na agresję o podłożu ofensywnym wynikającym z uczucia złości czy wściekłości oraz agresję defensywną wynikającą głównie ze strachu. Psy zachowują się agresywnie z dwóch przyczyn. Pierwszą jest chęć osiągnięcia lub otrzymania czegoś. Może to być pożywienie, które otrzymają po udanym polowaniu. Drugą jest uniknięcie zagrożenia. Musimy pamiętać, że psy nie są ludźmi (oczywista prawda), więc ich poczucie zagrożenia będzie się różniło od ludzkiego. To co dla nas będzie wydawało się zupełnie niegroźne, one mogą odbierać jako zagrożenie życia. To dlatego tak ważna jest socjalizacja i habituacja we wczesnym okresie życia psa. Pozwala ona oswoić psa z sytuacją i sprawić, że zrozumie, że to co mógłby odbierać za potencjalne zagrożenie, jest czymś normalnym i akceptowalnym.
Drabina agresji u psa
Czasem między ludźmi i psami dochodzi do nieporozumień wynikającym z tego, że przecież jesteśmy innymi gatunkami. Brak zrozumienia rodzi sytuacje niekomfortowe a te z kolei przyczyniają się do występowania oznak agresji. Ale nie jest to tak, że agresja wybucha nagle. Z reguły pies wysyła nam wcześniej różne sygnały, które mają nam pokazać, że coś mu się nie podoba. Problem w tym, że nie zawsze potrafimy tego psa zrozumieć. Dostrzegamy z reguły najmocniejsze z nich. Pierwszym jest warczenie. Z reguły jesteśmy zaskoczeni, że nasz kochany piesek, z którym tak dobrze się bawiliśmy zaczyna na nas warczeć bez powodu. Sęk w tym, że ta dobra zabawa dotyczyła zapewne tylko nas. Pies wcale się nie bawił tylko nie potrafiliśmy dostrzec jego sygnałów świadczących o tym, że ma dosyć. Jeśli i warczenia nie uszanujemy, to pies zacznie kłapać zębami a następnie nie widząc innego wyjścia ugryzie nas.
Zanim stwierdzimy, że mamy bardzo agresywnego psa, zobaczmy najpierw jak wiele sygnałów przegapiliśmy zupełnie je lekceważąc (najczęściej przez niezrozumienie). Pełną gamę sygnałów pokazuje nam tak zwana drabina agresji. Znajdziecie ją na rysunku poniżej.
Progi reakcji
Przechodzenie od najniższego stopnia drabiny agresji do kolejnego będzie inne dla każdego psa. Moment, w którym pies zaczyna wysyłać kolejny sygnał świadczący o tym, że chce przerwać daną sytuację nazywamy progiem reakcji. Są one zależne od cech indywidualnych każdego psa i od wcześniejszych doświadczeń. Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na próg reakcji i zastosowanie przez psa kolejnego stopnia w drabinie agresji są czynniki środowiskowe i narastanie intensywności bodźca, którego nasz kudłaty kumpel chciałby uniknąć.
Jeśli nasza zabawa, która nie podoba się psu trwa w najlepsze, do tego pojawił się kolega, który do niej dołączył i być może nawet stanie się ona bardziej intensywna, to nasz psiak z całą pewnością będzie wchodził na kolejne szczeble drabiny agresji. Jego celem jest zakomunikowanie nam w możliwie najdelikatniejszy sposób, że ta sytuacja mu się nie podoba i chciałby ją przerwać. Jego sygnały są subtelne, ale już na tym etapie powinniśmy nauczyć się je rozumieć. Jeden pies wytrzyma więcej, drugi mniej, lecz w dłuższej perspektywie każdy będzie wchodził w górę naszej drabiny.
Rodzaje agresji u psów
Agresja u psa może wynikać z różnych czynników. Praca z psem, który wykazuje oznaki agresji będzie się różniła i będzie zależna od tego, z jakim rodzajem agresji mamy do czynienia. Najczęstszym rodzajem agresji jest tzw. agresja lękowa. Występuje wtedy, gdy pies boi się jakiegoś obiektu lub jakiejś sytuacji i chce uniknąć zagrożenia. Jeśli jednak nie dostrzeżemy sygnału o tym, że pies czuje dyskomfort, to sygnały wysyłane przez niego będą znajdowały się coraz wyżej na naszej drabinie, aż dojdzie do ataku na nas – opiekunów.
Inne występujące najczęściej rodzaje agresji to:
- terytorialna – wykazywana przez psy, które mają tendencję do kontrolowania swojego terytorium;
- na tle obrony zasobów – zasobem mogą tu być zarówno przedmioty, zabawki, jak też określone osoby;
- macierzyńska – dotyczy obrony gniazda, dostępu do szczeniąt lub – w przypadku ciąż urojonych – do zabawek zastępujących szczenięta. Ma charakter okresowy;
- łowiecka – związana jest z zachowaniami wynikającymi z łańcucha łowieckiego. O łańcuchu łowieckim możecie przeczytać w jednym z naszych artykułów;
- zabawowa – związana z zabawą – może być skierowana zarówno na człowieka jak i innego psa. Wynika ona najczęściej z braku kontroli pobudzenia;
- wynikająca z rozdrażnienia – przyczyną jest duże rozdrażnienie spowodowane np. przez zabiegi medyczne, zranienie, zabiegi pielęgnacyjne jak również z sytuacją dużego stresu i napięcia.
Pies agresywny – to znaczy jaki?
“Amstaffy i Pitbulle są agresywnymi psami”. “Agresywne psy są złe”. “Jeśli pies jest agresywny, to znaczy, że chce zdominować człowieka”. “Pies nie powinien warczeć na człowieka”. “Psy o czarnym podniebieniu są złe”. To zdania, które często słyszymy. Są jednak błędne i fałszywe. Dlaczego? Spróbujmy rozprawić się z każdym z osobna.
“Amstaffy i Pitbulle są agresywnymi psami”.
Rasy te były hodowane do walk psów. Agresja była im wpajana po to, żeby zaciekle ze sobą walczyły ku uciesze ludzi. Mogą więc dziedziczyć pewne predyspozycje do agresji, jednak to, czy będą agresywne, zależy głównie od wychowania. To człowiek jako opiekun poprzez socjalizację nadaje charakter psu. Nie ma czegoś takiego jak agresywna rasa. Każdego psa należy rozpatrywać indywidualnie. Każdy może stać się agresywny, nawet najmniejszy York czy Maltańczyk. Za to groźnie wyglądający Amstaff może być najbardziej spokojnym psem na świecie. A czy kundelki są agresywne? Mogą być, ale mogą nie być. Naprawdę najwięcej zależy od postępowania i wychowania psa.
“Agresywne psy są złe”.
Agresywne, czyli jakie? Najczęściej takie, które warczą, kłapią zębami, gryzą. Te trzy rzeczy, które wymieniłem należą do tak zwanych sygnałów grożących. One mają na celu zakomunikowanie człowiekowi lub innemu psu, że robi coś, co sprawia, że pies czuje się niekomfortowo. Jest to nic innego jak forma komunikacji. Oczywiście, jeśli człowiek nie zrozumie tych sygnałów, i w dalszym ciągu będzie robił coś, co nie spodoba się psu, to może narazić się na pogryzienie. Ma to miejsce dlatego, że pies, który nie potrafi już w żaden inny sposób powiedzieć nam, żebyśmy dali mu spokój, pozwolili odetchnąć, uznaje, że wykorzystał już wszystkie formy komunikacji i zostaje mu już tylko atak. Dlatego tak ważne jest, aby nie oduczać psa warczenia. Warczenie to tylko sygnał – komunikat. Jeśli pozbawimy psa tej formy komunikacji to pominie on ten sygnał i przystąpi od razu do ataku.
“Jeśli pies jest agresywny, to znaczy, że chce zdominować człowieka”.
Teoria dominacji została już dawno temu obalona. Jeśli pies wykazuje objawy agresji względem swojego opiekuna lub innych ludzi, to przyczyny należy szukać gdzie indziej. Warto wówczas zasięgnąć rady doświadczonego behawiorysty. Błędem jest zachowanie polegające na tym, żeby pokazać psu kto tu rządzi. Katastrofalne metody awersyjne takie jak bicie psa, używanie obroży elektrycznej itp. zamiast rozwiązać problem zazwyczaj go jeszcze pogłębi. W dodatku zniszczy zaufanie psa do swojego opiekuna oraz do innych ludzi.
“Psy o czarnym podniebieniu są złe”.
Jest to jeden wielki absurd. Nie wiadomo skąd wzięło się takie przeświadczenie, ale charakter psa i jego skłonność do agresji nie zależy w żaden sposób od koloru podniebienia. Kolor podniebienia zależy wyłącznie od pigmentu i niczego więcej.
Podsumowanie
Jeśli pies urodzi się zdrowy, zarówno fizycznie jak i psychicznie, a do tego otrzyma od swojego opiekuna prawidłową socjalizację i dużo miłości opartej na poszanowaniu różnic, to nie wyrośnie na agresywnego psa. Agresja zawsze ma swoje podłoże i swoją przyczynę. Szanujmy nasze psy, uczmy się komunikować z nimi i prawidłowo odczytywać ich mowę. Uszanujmy ich odmienność i potrzeby. Jeśli nasze wzajemne relacje będą oparte na wzajemnym szacunku i zrozumieniu, to słowo „agresja” pozostanie tylko pustym wyrazem w nieużywanym poradniku o problemach behawiorystycznych psów. Oby tak właśnie było we wszystkich przypadkach.
